Dünyada baş verən iqlim dəyişikliyi fonunda atmosfer qatında karbon qazı ilə bağlı araşdırma aparılıb. Son illər sənaye müəssisələrindən havaya buraxılan zərərli maddələrin həcminin xeyli artdığı müşahidə olunub. Atmosferi çirkləndirən bu kimi maddələrdən biri də karbon qazıdır. Karbon qazı xüsusən qalıq yanacaqların (kömür, neft və təbii qaz) yanması nəticəsində yaranır. 

İqtisadiyyat.az-ın araşdırmasına görə, qlobal iqlim dəyişikliyinə ən çox təsir edən karbon qazı emissiyalarıdır.

Çünki karbon qazı emissiyaları Yer kürəsini bürüdükcə, Günəşin istiliyini saxlayır. Bu isə qlobal istiləşməyə və iqlim dəyişikliyinə gətirib çıxarır. Buna görə də dünya daha sürətlə istiləşir. Zaman keçdikcə daha isti temperatur hava şəraitini dəyişir və təbiətin tarazlığını pozur. Beləliklə, bu, insanlar və yer üzündəki bütün canlılar üçün bir çox risklər yaradır.

Araşdırma nəticəsində məlum olub ki, 2022-ci ildə dünyada mədən yanacaqlarından və sənayedən qlobal karbon qazı emissiyaları 37,15 milyard ton təşkil edib. Emissiyalar ötən il 1,1%  artaraq rekord həddə - 37,55 milyard tona çatıb. Məlumata görə, 1990-cı ildən bəri qlobal karbon qazı emissiyaları 60 faizdən çox artıb.

Qlobal istixana qazı emissiyalarına görə atmosferi ən çox çirkləndirən ölkələr isə Çin və ABŞ-dir. Çində son onilliklərdə sürətli iqtisadi artım və sənayeləşmə nəticəsində emissiyalar artıb. 1990-cı ildən bəri Çində karbon qazı emissiyaları 400 faizdən çox artıb. ABŞ-də isə bu emissiyalar 2,6 faiz azalıb. COVID-19 pandemiyası ilə bağlı məhdudiyyətlər 2020-ci ildə qlobal karbon qazı emissiyalarının təxminən 5,5 faiz azalmasına səbəb olub.

1940-cı ildən 2023-cü ilə qədər dünya üzrə illik karbon qazı emissiyaları belə artıb:

İqlim dəyişikliyi bəşəriyyətin üzləşdiyi ən böyük sağlamlıq təhlükəsidir. İqlim dəyişikliyi havanın çirklənməsinə, xəstəliklərin artmasına, ekstremal hava hadisələrinə, məcburi köçkünlüyün artmasına və insanların yoxsullaşmasına səbəb olur. Hər il ətraf mühit faktorları təxminən 13 milyon insanın həyatına son qoyur. Dəyişən hava şəraiti xəstəlikləri genişləndirir və ekstremal hava hadisələri ölümləri artırır.

Sənayedə, əsasən sement, dəmir, polad, elektronika, plastik, paltar və digər malların istehsalı üçün qalıq yanacaqların yandırılmasından emissiyalar yaranır. İstehsal prosesində istifadə olunan maşınlar çox vaxt kömür, neft və ya qazla işləyir. İstehsal sənayesi bütün dünyada istixana qazı emissiyalarına ən çox təsir edən səbəblərdən biridir.

Bundan əlavə, meşələrin kəsilməsi emissiyaların artmasına səbəb olur, çünki ağaclar kəsilərkən saxladıqları karbonu buraxırlar. Hər il təxminən 12 milyon hektar meşə sahəsi məhv edilir. Meşələr karbon qazını udduğundan, onların məhv edilməsi təbiətin emissiyaları atmosferdən kənarda saxlamaq imkanlarını da məhdudlaşdırır.

Əksər avtomobillər, yük maşınları, gəmilər və təyyarələr qalıq yanacaqla işləyir. Bu, nəqliyyatı istixana qazlarının, xüsusən də karbon-dioksid emissiyalarının əsas payına çevirir.

İstixana qazlarının konsentrasiyası artdıqca, qlobal səth temperaturu da artır. Son onillik, 2011-2020-ci illər tarixdə ən isti illər hesab olunur. 1980-ci illərdən bəri hər onillik əvvəlkindən daha isti olub. Yüksək temperatur xəstəlikləri artırır və meşə yanğınlarını asanlaşdırır. Arktikada temperatur qlobal orta göstəricidən ən azı iki dəfə daha sürətlə istiləşib.

Temperatur yüksəldikcə daha çox rütubət buxarlanır ki, bu da həddindən artıq yağıntıları və daşqınları gücləndirir, daha çox dağıdıcı tufanlara səbəb olur. Qlobal istiləşmə sudan əziyyət çəkən regionlarda su qıtlığını da artırır.

Gözəl Həşimova