Əksər insanların nağd şəkildə ev və yaxud digər daşınmaz əmlak almağa maddi imkanı çatmır. Buna görə də onlar ipoteka krediti götürməyə məcbur olurlar. İpoteka ilə ev və mənzil sahibi olmağın üstün və mənfi tərəfləri var. Ekspertlər hesab edirlər ki, kredit götürməzdən öncə mümkün risklər öncədən gözə alınmalı, inflyasiya və sığorta amillərinə xüsusi diqqət yetirilməlidir.

İqtisadçı-ekspert Elman Sadıqov İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında hər bir ölkədə müəyyən inflyasiyanın mövcud olduğunu və ipoteka krediti götürərkən bu amilə diqqət yetirməyin zəruri olduğunu deyib.

O, ipoteka ilə ev və mənzil sahibi olmağın üstün və mənfi tərəflərindən danışıb. Ekspert bildirib ki, ipoteka krediti şəxsə məbləği hissə-hissə banka ödəməsinə və nəticədə əmlakın özünə qalmasına imkan verir: "Həmçinin inflyasiya və ipoteka kreditinin müddətini nəzərə almaq lazımdır. Məsələn, 100 min manat götürmüsünüz, 10 ildən sonra sizin qalıq məbləğiniz 70 min manatdır və həmin 70 min manat artıq bu günün 70 min manatı deyil. Burada pulun dəyərdən düşməsi amilinə diqqət yetirmək zəruridir. Maaşların, gəlirlərin artımı ipoteka ödənişini daha da asanlaşdırır. Başqa tərəfdən o vəsaiti ödəmək üçün davamlı olaraq pula qənaət etmiş oluruq. Bununla yanaşı, ipoteka ilə aldığınan əmlak həm də həyat sığortası olunur. Yəni əgər şəxs sığortası olduğu təqdirdə vəfat edərsə, həmin sığorta şirkəti şəxsin banka qalıq borcunu ödəyir və nəticədə varisləri həmin ipotekanın kreditini ödəməkdən azad olurlar, varis kimi əmlak da özlərinə qalır". 

E.Sadıqov bu və ya digər səbəblərdən sığortadan yayınmağın nə ilə nəticələnəcəyindən də danışıb. O söyləyib ki, bəzi şəxslər bu və ya digər şəkildə sığorta olunmurlarsa, sonradan ipoteka kreditinin ödənişində problemlər yaranır: "Şəxs sığorta olunmadıqda, əlbəttə, həmin vəsait banka sığorta şirkəti tərəfindən ödənmir. Nəticədə şəxs vəfat etdikdə qalıq məbləği varisləri ödəyir. Hazırda sığorta məsələsinə nəzarət çox ciddidir və banklar özü də buna nəzarət edir".

İqtisadçı bildirib ki, əgər ipotekanın illik faizi illik inflyasiya faizinə yaxındırsa və yaxud da illik inflyasiya faizindən azdırsa, bu, ipoteka götürən üçün müsbətdir: "Məsələn, illik inflyasiya 7-10 % arasındadırsa, 8 %-lə götürülən krediti müsbət dəyərləndirmək olar. Amma əgər illik inflyasiya faizi 3-4-dürsə, şəxs 8 faizlə kredit götürübdürsə, bu onun üçün nisbətən yük ola bilər. Ümumiyyətlə, ipoteka faizinin yüksək olub-olmaması inflyasiya faizindən asılıdır. Məsələn, ölkədə əgər 10-12% inflyasiya varsa, artıq orada 8 faiz dərəcəsi o qədər də yüksək hesab olunmur. Əksinə, 5-6 faiz düşübsə, deməli 8%-lik ipoteka faizi nisbətən yüksək hesab oluna bilər. İpoteka götürən şəxs öz risklərini düzgün müəyyən etməzsə, işini itirərsə, bu halda o, maliyyə yükü altına düşür. Nəticədə evi və indiyə qədər ödədiyi vəsait risklə üzləşir. Buna görə də vətəndaş ipoteka götürərkən özünün maksimum gəlirini və işini itirmə ehtimalını gözə almalıdır".

Əmlak məsələləri üzrə ekspert Elnur Fərzəliyev isə İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında deyib ki, mənzil alan şəxslər daha çox nağd ödənişə üstünlük verirlər. Onun sözlərinə görə, maddi durumu nağd şəkildə mənzil almağa imkan verməyən şəxslər daha çox kreditli şərtlərlə ipoteka və digər daxili kreditlərlə mənzil alırlar:

"İpoteka krediti ilə mənzil alarkən vətəndaşla bank arasında rəsmi sənədləşmələr həyata keçirilir, vətəndaş və bankın öhdəlikləri orada öz əksini tapır, sonda isə hər iki tərəf imzalayır. Vətəndaşın öhdəliyi kredit müddəti bitənə qədər gecikmə olmadan krediti vaxtında tam ödəməsidir. Bundan əlavə, vətəndaş kreditlə mənzil alarkən kredit müddəti bitənə qədər hər il həmin əmlakın tam dəyəri sığortalanır. Ümumiyyətlə, kredit götürən şəxs həyat sığortası ilə sığortalanmaq məcburiyyətindədir". 

Ekspert bildirib ki, kreditin hansısa formada bağışlanılması bankdaxili qanunvericiliyə uyğun deyil: "Lakin 44 günlük Vətən müharibəsində şahid olduq ki, banklara borcu, hətta ipoteka krediti olan şəxslər şəhid olduqlarına görə banklar həmin krediti bağladılar və həmin mənzil şəhidlərimizin ailə üzvlərinə hədiyyə olaraq qaldı. Lakin digər tərəfdən kredit ödəyən şəxs dünyasını dəyişərsə, həmin kreditin ödənməsi onun vərəsələrinə ötürülür. Əgər vərəsəsi krediti ödəməkdən imtina edərsə, bu halda bankın qarşı tərəfin iştirakı və razılığı ilə həmin əmlakı satışa çıxarmasına səlahiyyəti çatır. Əmlak satıldıqdan sonra vəfat etmiş şəxsin banka olan kredit borcu bağlanılır. Yerdə qalan hissə isə həmin vərəsələrə verilir. Lakin kredit ödəyən şəxs hər il həyat sığortası ilə sığortalandığına görə həmin krediti ödədiyi müddətdə hər hansısa bir qəza səbəbindən sağlamlığını itirərsə, tamamilə əmək qabiliyyətini itirb əlillik dərəcəsi alarsa, bu halda sığorta şirkəti vətəndaşın həmin kreditini bağlaya bilər".

Sadiq Cavadov