Ötən həftə Naxçıvanın Batabat yaylağında Qərbi Azərbaycana qayıdışla bağlı festival keçirildi, xeyli adam vardı - rəsmilər, ziyalılar, sənətkarlar, bir də yurd həsrətində olan, 36 ildir bu nisgillə yaşayan insanlar.
Çıxışlar siyasi, geosiyasi və tarixi xarakterliydi. O yerlərin şanına qələmə alınan, nota köçürülən şeirlər, mahnılar səsləndirildi, folklor nümunələri göstərildi.
Siyasətçilərin bəyanatları, tarixçilərin keçmişin dərin qatlarında var-gəl etmələri öz yerində, illərdir doğma yurdunu, əzizlərinin qəbirlərini ziyarət etmək haqqı əlindən alınanların sözləri ürəkdağlayıcıydı, zaman bu nisgilə çarə deyil, bu yara qaysaq bağlamır...
İrəvan, Göyçə, Dərələyəz, Zəngəzur, Zəngibasar, Dilican, Qırxbulaq, Vedibasar, Pəmbək və s. hamısı yada salındı, xatirələr bölüşüldü, tarixinə toxunuldu, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri vandalizm aktları, dədə-baba yerlərimizin adlarını dəyişdirdikləri yada salındı.
***
Batabat yaylağında eşitdiklərim İkinci Qarabağ müharibəsindən əvvəl ölkənin müxtəlif yerlərində keçirilən tədbirlərdə söylənilənləri xatırlatdı. Onda Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan, Ağdərə, Xankəndi işğal altındaydı, gedə, görə, ziyarət edə bilmirdik yurdlarımızı. İnsanlar vətəndən, ona həsrət qalmağın ağır dərd olmağından, didərginliyin ağrı-acılarından danışırdılar, göz yaşları sel olub axırdı, düşməni lənətləyirdilər. Sonda isə ümid gəlirdi, bütün çıxışlar bizim bir gün o yerlərə qayıdacağımız fikri ilə bitirdi, ümidimiz heç ölüşümədi, daim şüx, təzə qaldı.
***
İl 2019. Parlament jurnalistlərinin bir qrupu 9 noyabr Dövlət Bayrağı Günü münasibətilə Ağdam, Bərdə, Goranboy rayonlarında bayraq aksiyası keçirmişdi. Sonuncu dayanacaq Göygöl idi, axşamtərəfi Toğanalıya çatdıq.
Məlum, torpaqlarımız işğal altındaydı onda, bu kənddən bir qədər irəliyə - Murovdağa, Ömər aşrımına doğru gedəndən sonra təmas xətti başlayırdı, qarşıda düşmən dayanırdı.
Biz isə o dağların arxasında bir dünya qoyub gəlmişdik, buna məcbur olmuşduq. Ömərin zirvəsinə baxıb yaddaşımda qalanları nəql elədim dostlara, ağır xatirələriydi, emosional danışdım, qəhər boğurdu, kəlmələr boğazımda düyünlənirdi...
Həmişəki kimi sonu ümidlə bitdi söhbətin: biz o yerlərə mütləq qayıdacağıq, oranı abadlaşdıracağıq, doğma yurdumuzda firavan yaşayacağıq...
Heç bir il çəkmədi Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin liderliyi ilə qəhrəman Azərbaycan Ordusu düşməni darmadağın elədi, torpaqlarımızı azadlığa qovuşdurdu. Dağların arxasındakı dünyamıza qovuşduq, yurd həsrətimiz bitdi, Laçın, Kəlbəcər, Şuşa, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan azad nəfəs almağa başladı, bizə yeni nəfəs verdi, yenidən doğulduq, qamətimiz düzəldi...
Sanki İlahi səsimizi duydu, arzumuzu çin etdi...
***
Batabat yaylağında festival üçün seçilən məkan Toğanalını xatırladırdı, qarşıda uca bir dağ vardı, tədbir dağın ətəyində təşkil olunmuşdu. Zirvədə Azərbaycan Ordusunun döyüş postları yerləşir. İnsanlar əlini dağın zirvəsinə uzadıb danışırdılar, mən Toğanalıda danışdığım kimi. Batabatın o üzü də bizim dədə-baba torpaqlarımızdır, insanların 36 ildir nisgilini yaşadığı doğma yerlərimizdir.
30 il Ömərin, Murovun, Qırxqızın, Fərruxun, Ərgünəşin, Bartazın, Camışdağın, Kirsin o üzündəki dünyamıza əlimiz çatmadı, ünümüz yetmədi, dərdlə, qəmlə boylanırdıq o səmtlərə, xiffətini çəkirdik, ürəyimiz yara bağlamışdı, həyatımız müsibətə dönmüşdü.
İndi Qanqalı dağı, Qara Quzey dağı, Zod aşrımı, Qaladaş, Bəyboğan, Göyəm dağı, Əhməngən dağı, Gərni dağının arxasında qalan İrəvan, Göyçə, Dərələyəz, Zəngəzur, Zəngibasar, Dilican, Qırxbulaq, Vedibasar barədə eyni həsrətlə danışırıq.
Çıxışlarda ümid vardı: biz doğma yurdlarımıza qayıdacağıq. Bu arzu və ümid indi daha güclüdür, daha inandırıcı və qüvvətlidir və əsassız deyil. Axı biz Qarabağ boyda dərdə çarə tapmışıq, Azərbaycan əsgəri bu dərin yaraya məlhəm sürtüb, nisgilimizə dərman olub və bütün bunları fakt kimi ortaya qoyub, haqsızlığa, işğala göz yumanların bəbəyinə soxub...
Bir gün Qərbi Azərbaycan da, bizim o yerlərə dönüşümüz də fakt olacaq, geci-tezi var.
***
Pafosu sevmirəm, reallıqdan uzaq danışmağı da. Beynəlxalq hüququ bilirəm, tanıyıram, dövlətlərin ərazi bütövlüyü və suverenliyi əsasdır və s. Amma bəlkə də dünyada bu hüququ tanımamağa, ona hörmət etməməyə ən çox haqqı olan adamlardan biriyəm: 30 il bu hüquq mənə, mənim kimi 1 milyondan çox azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünlərə münasibətdə işləməyib, kağız üzərində qalıb. İndi nəyimə lazımdır bu hüquq? Əsas Laçının, Kəlbəcərin, Şuşanın, Xankəndinin və başqa yurdlarımızın azadlığıdır, o da var, şükür Allaha.
***
Batabatdan qayıdanda anam zəng vurdu, hal-əhval tutduq, harada olduğumu soruşdu, yerimi dedim, oradan Güney Azərbaycanın Culfa şəhərinin görünüb-görünmədiyini xəbər aldı, nabələd olduğuma görə dostlardan dəqiqləşdirdim, dedilər bir qədər sonra ora çatacağıq, anama da bildirdim. Anam bu dəfə Culfanın Ələmdar kəndinin görünüb-görünmədiyini soruşdu, yenə də dostlar dadıma çatdı.
- Arazın o üzünə keçəndən sonra 15-20 dəqiqəlik yoldur, hətta buradan da görünür. Ora çox getmişik.
Bunu da telefonda anama dedim.
- Gör imkanın olsa, Ələmdara get, oradan mənə bir ovuc torpaq gətir, qağam (anamgil atalarına belə müraciət edirmişlər) vəsiyyət edib, qəbri üstünə səpəcəm.
***
Mənim ana babam Güney Azərbaycanın Culfa rayonunun Ələmdar kəndindəndir. Ötən əsrin əvvəllərində erməni quldurlarının Güney Azərbaycanda törətdikləri qırğınlar zamanı böyük itkilər veriblər, düşmən kəndi yandırıb, talan edib, sakinlərin əksəriyyətini qətlə yetirib, sağ qalanlar Arazı keçərək Quzey Azərbaycana pənah gətiriblər, sonra Sovet imperiyası Azərbaycanı işğal edib, yollar bağlanıb, babam bir daha nə doğma yurdunu, nə orada qalan əzizlərini görə bilib, elə bu həsrət və nisgillə dünyadan köçüb. 1969-cu ildə dünyadan köçəndə vəsiyyət edib ki, nə vaxtsa yollar açılsa, Ələmdardan bir ovuc torpaq gətirib qəbri üstünə səpsinlər.
***
Anam əvvəlki illərdə ata yurdu, babamın doğmalarının neçə pərən-pərən düşməsi, qırğınlarla üzləşmələri barədə çox danışıb, xatirələrini bölüşüb, həmişə Ələmdara getmək arzusunda olub. Açığını deyim, Laçının itkisi, Laçınsızlıq dərdi anamın yurd nisgilini tam qavramağıma, anamın dərdinə yanmağıma imkan verməyib. Bağışla məni, ana...
***
Anamın istəyini bu dəfə də yerinə yetirə bilmədim. Dedi onda Arazın bu tayındakı Culfadan torpaq götür.
Elə də etdim, Arazın qırağına sarı endim, o taya, həsrətlə bizə boylanan Culfaya, Ələmdara baxa-baxa torpaq götürdüm...
***
Bir dəfə də qəbir üstünə səpilməsi üçün torpaq gətirmişəm: 2022-ci ildə Laçına-Oğuldərəyə gedəndə atam Əli Əliyevin məzarına səpmək üçün. Atam da vətən həsrəti, yurd dərdi ilə dünyadan köçüb, elə babam kimi...
Jurnalist
İmdad Əlizadə
