Ötən il Azərbaycana pul köçürmələrinin həcmi 2,2 dəfə azalıb. Belə ki, 2023-ci ildə Azərbaycana pul köçürmələrinin həcmi 1 milyard 654,815 milyon dollar (2022-ci illə müqayisədə 2,2 dəfə azalma), Azərbaycandan köçürmələrin həcmi isə 550,126 milyon dollar (17,2% azalma) təşkil edib. Hesabat dövründə köçürmələrin böyük hissəsi - 155,376 milyon dollar (2 dəfə azalma) və ya fiziki şəxslərin bütün köçürmələrinin 52,8%-i (2023-cü ilin yanvar-mart aylarında - 69,2%) Rusiyadan həyata keçirilib. Belə ki, 2024-cü ilin birinci rübündə Rusiyadan Azərbaycana fiziki şəxslərin pul köçürmələri 294,42 milyon dollar təşkil edib ki, bu da ötən ilin göstəricisindən 34,8% azdır.

İqtisadçı-ekspert Elman Sadıqov İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında Azərbaycana pul köçürmələrinin həcmində azalmanın gözlənilən olduğunu deyib.

Onun sözlərinə görə, Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayandan bəri bu azalmanın olacağı proqnozlaşdırılıb. Ekspert söyləyib ki, Rusiya ölkəmizə pul köçürmələrinin 50%-dən çoxuna sahib olmaqla dominant mövqedədir:

“MDB üzrə ikinci əsas ölkələrdən biri Ukrayna idi. Orada da konkret olaraq müharibə səbəbindən biznesdə və s. ciddi çətinliklər oldu, hətta bəzi şəhərlər tamamilə dağıdıldı. Həmçinin Rusiya iqtisadiyyatında bu gün baş verənlər, o cümlədən oradakı iqtisadi daralma və mövcud vəziyyət Azərbaycana pul köçürmələrində öz mənfi təsirlərini göstərir. Burada digər nüans ondan ibarətdir ki, faktiki olaraq Rusiyadan dollar köçürmələri və yaxud da Rusiyanın özünə dollar köçürmələrində ciddi problemlər var. Dünən tətbiq olunan sanksiyalar bu problemləri daha da artıracaq. Yəni bu problem faktiki olaraq bank vasitəsilə köçürmələrə təsir göstərir. Burada vəsaitin dollarla deyil, rublla verilməsi və yaxud da ölkəmizdə rublun alış və satışı arasında banklardakı marjanın spredinin yüksək olması təbiidir. Çünki banklar da narahatdır və onların çox da rubl alıb saxlamaq fikirləri yoxdur. Bu, önəmli bir məsələdir”.

İqtisadçı bildirib ki, burada önəmli olan digər məsələ köçürmələrin çətinləşdiyi üçün onun nə qədər hissəsinin nağd şəkildə ölkəyə gəlməsidir: “Faktiki olaraq Azərbaycana pul köçürmələri azalıb dedikdə burada bank sektoru vasitəsilə olan köçürmələrin həcmində azalma nəzərdə tutulur. Amma nağd şəkildə gətirmələr də var. Ona görə də bu məsələdə təhlil həm nisbətən çətindir, həm də burada ehtiyatlı olmaq lazımdır. Ümumiyyətlə, bu hesablamalarda ölkəyə nağd şəkildə gətirilən vəsaitlərin məbləğinin artıb-azaldığını konkret olaraq kimsə deyə bilməz. Gömrük tərəfindən 10 min dollara qədər vəsait qeydiyyata alınsa da, 1000 dollara qədər nağd vəsaitlərin qeydiyyatı olmur. Yəni bu məsələlər fonunda azalmalar təbiidir”.

E.Sadıqov həmçinin həm Ukrayna, həm də Rusiyadan dollar çıxışında, eləcə də bankların özlərində müəyyən limitlərin tətbiq olunduğunu xatırladıb. O vurğulayıb ki, Rusiyada iqtisadi vəziyyətin getdikcə çətinləşməsi, azərbaycanlı iş adamlarının gəlirlərinin əvvəlki illərə nisbətən azalması, o cümlədən də quru yollarının bağlı olması ölkəyə pul köçürmələrinin azalmasına müəyyən dərəcədə təsirlərini göstərir: “Türkiyədə isə iqtisadi vəziyyətlə bağlı olaraq müəyyən problemlər mövcuddur. Məsələn, Türkiyədə çalışan azərbaycanlılar 1 dollar 10 lirə olarkən 10 min lirəyə 1000 dollar ala bilirdilərsə, hazırda 300 dollar əldə edə bilirlər. Həmçinin lirənin də manat qarşısında dəyər itirməsini nəzərə aldıqda bu da pul köçürmələrinə ciddi təsir göstərir. Burada iqtisadçıları, şəxsən məni Orta Asiya məsələsi maraqlandırır. Çünki bir çox iş adamlarımız öz bizneslərini Rusiyadan və yaxud da digər ölkələrdən Orta Asiya ölkələrinə, xüsusən də Özbəkistan və Qazaxıstana köçürürlər. Buna görə də növbəti illərdə Özbəkistan və Qazaxıstandan ölkəmizə pul köçürmələrinin artımı proqnozlaşdırıla bilər. Çünki oradakı iş adamlarımız, fəaliyyət göstərən azərbaycanlılar iqtisadi rifah artdıqca, yəni orada daha çox pul qazandıqca ölkəyə pul köçürə bilərlər. Amma əlbəttə Rusiya və Ukraynadan köçürülən vəsaitlərin azalmasını kompensasiya edə bilməzlər”.

İqtisadçı deyir ki, Azərbaycana pul köçürmələrinin azalmasının nəticələrinə iki istiqamətdə baxmaq lazımdır: “Birincisi yaxın bir-iki il ərzində neftin qiymətlərinin 80 dollar və yuxarı olması halında bu, o qədər də hiss olunmayacaq. Çünki kifayət qədər neft satışından dollar mədaxilimiz var, o cümlədən tədiyə balansımız müsbətdir. Digər tərəfdən, xaricdə yaşayan, xüsusən də adlarını qeyd etdiyim ölkələrdə fəaliyyət göstərən azərbaycanlılar buradakı ailələrinə müəyyən məbləğdə pul göndərirlər. Həmin məbləğin nağd və yaxud da bank vasitəsilə göndərilməsi də ayrı bir mövzudur. Amma hər bir halda əlbəttə bu, müəyyən dərəcədə ölkəyə daxil olan vəsatin həcminin azalmasına təsir göstərə bilər. Bu təsirin də çox yüksək olacağını düşünmürəm. Hər bir halda maaşların və pensiyaların artması fonunda həmin vəsaitlər müəyyən dərəcədə kompensasiya edilə bilər. Lakin Rusiya-Ukrayna müharibəsi çox uzanarsa və dağıdıcı nəticələri yüksələrsə, oradakı biznes mühiti getdikcə daha da pisləşərsə, azərbaycanlıların gəlirlərinə çox mənfi təsir göstərərsə, bu, nəticə etibarilə Azərbaycana pul daxil olmalarına ciddi şəkildə mənfi təsirlərini göstərə bilər. Amma hazırda bu, gözlənilmir”.

E.Sadıqovun sözlərinə görə, neftin qiymətinin aşağı düşməsi fonunda isə mənfi nəticələr müşahidə oluna bilər: “Ona görə də bu məsələlər hər bir ölkəni narahat edir. Hər bir ölkə ona daha çox valyuta vəsaitlərinin daxil olmasını istəyər. Amma reallıq bundan ibarətdir ki, bizə indiyə qədər daha çox pul köçürmələri şəklində valyutaların daxil olduğu Rusiya, Ukrayna və Türkiyədə iqtisadi vəziyyət və müharibələr səbəbindən azalmalar təbiidir. Hələ bir müddət də yəqin ki, davam edəcək. Azərbaycan pul köçürmələrinin azalmalarını özünün gəlirləri ilə hələlik tam olaraq kompensasiya edə bilir. Düşünürəm ki, hələ bir müddət də kompensasiya edə biləcək. Alternativ yollarla, o cümlədən qeyri-neft sektorunun ixracı və yeni iş yerlərinin açılması fonunda biz bunun təsirlərinin azalacağını görəcəyik”.

Sadiq Cavadov