Türkiyə və Azərbaycan arasında qarşılıqlı ticarət əlaqələrinin getdikcə genişlənməsi hər iki ölkənin ixrac göstəricilərinə müsbət təsir etsə də, bəzi məsələlərin də həllinə ehtiyac var.  

Türkiyə İxracatçılar Məclisinin sədri Mustafa Gültəpə İqtisadiyyat.az-a eksklüziv müsahibəsində iki ölkə arasındakı xarici ticarətin səviyyəsini qiymətləndirib və bəzi təkliflərini açıqlayıb.

- Mustafa bəy, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında iqtisadi və ticari əlaqələri necə qiymətləndirirsiniz? Bu münasibətlərdə hansı tendensiya müşahidə olunur?

- Tarixi, dili, dini, mədəniyyəti paylaşdığımız Azərbaycanla eyni istiqamətə baxır, eyni hədəfləri arzulayırıq. Bu səbəbdən ölkələrimiz arasında qarşılıqlı ticarət həcminin inkişafına böyük əhəmiyyət veririk. 2023-cü ildə Azərbaycana ixracımızın dəyəri 11,7 faiz artaraq 2,8 milyard dollar həddinə çatıb. Ən çox məhsul ixrac etdiyimiz 24-cü ölkə olan Azərbaycandan idxalımız 1 milyard 440 milyon dollar olub. Hesab edirik ki, ölkələrimiz arasında 2023-cü ildə 4,2 milyard dollardan bir qədər çox olan xarici ticarət həcminin ən azı, 15 milyard dollara çatma potensialı var. Biz ölkələrimiz arasında son illərdə inkişaf etmiş siyasi əlaqələri qarşılıqlı ticarəti daha da artırmaqla gücləndirə bilərik.

- Türkiyənin Azərbaycana ixracının artırılması və iki ölkə arasında ixrac həcminin genişləndirilməsi istiqamətində hansı işlər görülür?

- Türkiyə İxracatçılar Məclisi olaraq, 1-4 aprel tarixlərində Azərbaycana bütün sektorları əhatə edən ümumi ticarət heyətinin səfərini təşkil etdik. Şirkət nümayəndələri arasında 350 ikitərəfli işgüzar görüş keçirilib. Digər tərəfdən, Azərbaycanla 2021-ci ildə qüvvəyə minmiş Güzəştli Ticarət Sazişinin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi istiqaməti üzrə araşdırmalar aparılıb. Bu tədqiqatların nəticəsi olaraq, 1 iyul 2024-cü ildə genişləndirici əlavə protokol qüvvəyə minib. Həmin protokol çərçivəsində məhsul qruplarının 150 milyon dollara yaxın iqtisadi təsirə sahib olduğu təxmin edilir. Xarici ticarət həcminin 15 milyard dollarlıq dövriyyə hədəfinə çatması üçün əməkdaşlıqlarımızı azaltmadan davam etdirməliyik.

- Ötən il Türkiyə Azərbaycana nə qədər məhsul ixrac edib və ixrac strukturunda hansı məhsullar üstünlük təşkil edib?

- Keçən il Azərbaycana 26 müxtəlif sektordan 6 894 qrup üzrə geniş çeşiddə məhsul ixrac edilib. Ən çox ixracatı 499,3 milyon dollarla kimya sektorumuz edib. Siyahıda kimya sektorununun məhsullarından sonra 263,8 milyon dollarla elektrik və elektronika, 209 milyon dollarla maşın hissələri gəlir. Bu ilin doqquz ayında Azərbaycana kimya və kondisioner sənayesi sektorları üzrə ixracatda əhəmiyyətli artım müşahidə edirik.

- Türkiyənin Azərbaycana daha çox məhsul ixrac edən ən böyük inzibati mərkəzləri hansılardır?

- 2023-cü ildə Azərbaycana ən çox ixracat həyata keçirən ilk 5 böyük şəhərimiz İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli və Bursa olub. Əskişəhər, Karabük və Şırnak vilayətlərinin Azərbaycana ixracında da əvvəlki illə müqayisədə nəzərəçarpacaq artım qeydə alınıb. Naxçıvanla həmsərhəd olan İğdırın Azərbaycana ixracı isə 38 milyon dollara çatıb.

- Türkiyədən Azərbaycana məhsul ixrac edən şirkətlərin sayı nə qədərdir? Ümumiyyətlə, türk şirkətləri Azərbaycana ixracatda nə dərəcədə maraqlıdırlar? Azərbaycan bazarı hansı məhsulların ixracı ilə məşğul olan şirkətlər üçün daha sərfəli görünür?

- Ötən il Azərbaycana 26 sektordan 11 655 şirkət mal ixrac edib. Bu, şirkətlərimizin Azərbaycan bazarına intensiv marağının mühüm göstəricisidir. Şirkətlərimizin ixrac həcminə baxdıqda görərik ki,  dəyəri 100 milyon dollardan çox məhsul ixrac edən bir şirkət, 50-100 milyon dollar arasında ixrac edən üç şirkət, 10-50 milyon dollar arasında ixrac edən 12 şirkət var. 1-10 milyon dollar arasında mal ixrac edən şirkətlərin sayı isə 356-dır. Yəni 2023-cü ildə cəmi 373 şirkətimiz Azərbaycana 1 milyon dollar və daha çox dəyərdə ixracat həyata keçirib. Dəyər baxımından Azərbaycana ən çox ixracat həyata keçirən kimya məhsulları sektoru şirkətlərin sayına görə də liderdir. Ötən il kimya sektorunda fəaliyyət göstərən 4 617 şirkət Azərbaycana məhsul ixrac edib. Bundan əlavə, Türkiyə Ticarət Nazirliyinin Asan İxrac Platformasının məlumatlarına görə, kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq, plastik və kauçuk məhsullar üzrə də ixrac potensialı var.

- Sizcə, Azərbaycan və Türkiyə arasında ixracı asanlaşdırmaq üçün hər hansı yeni işlərin görülməsinə ehtiyac var? Bu sahədə ümumi problemlər varmı və onları necə həll etmək olar?

- Ölkələrimiz arasında ticarəti asanlaşdırmaq üçün edilə biləcək mühüm işlər var. Xüsusilə yük daşıma sahəsində türk daşıyıcılarının tranzit sənədlə bağlı qarşılaşdıqları kvota problemi diqqəti cəlb edən məqamdır. Azərbaycan tranzit keçidləri üçün tətbiq edilən kvota məhdudiyyətləri ixrac proseslərimizi çətinləşdirir. Bundan əlavə, beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin təkmilləşdirilməsi, yeni, alternativ marşrutların yaradılması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu kontekstdə Zəngəzur dəhlizinin açılması həm Türkiyə, həm də Azərbaycan üçün logistika infrastrukturun gücləndirilməsinə və ticarət həcminin artmasına böyük töhfə verəcək. Burada mən sağlam düşüncənin və məsləhətləşmənin vacibliyini vurğulamaq istərdim. İnanıram ki, azərbaycanlı dostlarımızla daha sıx əməkdaşlıq etməklə bu problemlərin öhdəsindən gələcəyik.

- Azərbaycan Türkiyənin onlayn bazarından məhsul alışını getdikcə artırır. Sizcə, elektron ixracatda hansı tendensiya müşahidə edilir?

- Elektron ticarətlə bağlı məhdud məlumat mənbələri var. “Türkiyədə Elektron Ticarətin Görünüşü” hesabatında “Sadələşdirilmiş Gömrük Bəyannaməsi” vasitəsilə malların transsərhəd e-ticarətinə dair məlumatlar yer alıb. 2023-cü ildə Azərbaycan e-ticarət sahəsində Türkiyənin altıncı ən mühüm tərəfdaşı olub. Azərbaycanda Türkiyədə istehsal olunan məhsullara böyük tələbat var. Bu mənada Azərbaycanla elektron ixracın bundan sonra da artacağına inanıram. Türkiyənin ötən il 77,9 milyard dollar olan ümumi e-ticarət həcminin bu il 82,4 milyard dollara yüksələcəyi gözlənilir. İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarında olan irəliləyişlər, elektron bazarların yayılması və süni intellekt tərəfindən dəstəklənən analiz üsullarının inkişafı sayəsində elektron ixracımızın sürətlə artacağını proqnozlaşdırırıq. Elektron məhsulların e-ticarət tendensiyaları davamlılıq və ekoloji cəhətdən təmiz texnologiyalara artan tələbat əsasında formalaşır. Bu kontekstdə qlobal bazarda davamlı məhsullara tələbatın artması xüsusilə hazır geyim və tekstil sektorlarında əhəmiyyətli üstünlüklər yarada bilər.

- Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə Türkiyə Respublikası Hökuməti arasında imzalanmış Preferensial Ticarət Sazişi hər iki ölkəyə müəyyən məhsulların gömrük rüsumları ödənilmədən ixrac edilməsinə imkan verir. Sizcə, gömrük rüsum olmadan ixrac edilən malların siyahısında dəyişikliyin edilməsinə ehtiyac var?

- Preferensial Ticarət Sazişi çərçivəsində müəyyən məhsulların gömrük rüsumundan azad olunmasının Azərbaycan və Türkiyə arasında ticarəti asanlaşdırdığını görürük. Azərbaycanda Türkiyədən gələn ətirlər, plastik butulkalar, taxta məmulatlar, mis məftillər, paltaryuyan maşınlar və avtomobil hissələri kimi məhsullara 33 faizdən 100 faizədək gömrük endirimləri tətbiq edilir. Türkiyə Azərbaycana tut, heyva, içkilər, dəmir-polad məmulatları, qablaşdırma materialları və alüminium kimi məhsulların ixracı üzrə bir sıra üstünlüklər verir. Lakin hesab edirik ki, bəzi sektorlarda gömrük rüsumları yenidən qiymətləndirilməlidir.

Məsələn, Azərbaycan Türkiyədən gələn şüşə məhsullarına 15 faiz vergi tətbiq etdiyi halda, Türkiyə bunu 2-3 faiz səviyyəsində saxlayır. Düşünürəm ki, bu balanssızlıq aradan qaldırılmalıdır. Xalça sənayesi başqa bir mühüm məsələdir. Azərbaycanın tətbiq etdiyi yüksək vergi dərəcələri Türkiyədən xalça ixracını çətinləşdirir. Bu dərəcələrin aşağı salınması iki ölkə arasında ticarəti stimullaşdıra bilər. Bundan əlavə, Orta Asiya Türk Cümhuriyyətləri ilə azad ticarət müqavilələrinin genişləndirilməsi vacibdir. Rusiyanın bu ölkələrlə gömrük rüsumu olmadan ticarət etməsi bəzi məhsullarda Türkiyə üçün çətinliklər yaradır. TİM olaraq, biz ticarətin liberallaşdırılmasının tərəfdarıyıq. Hesab edirik ki, kvota və tariflər uzunmüddətli perspektiv üçün heç bir ölkəyə sərf etmir. Buna əsaslanaraq, iki ölkə arasında azad ticarətə tabe olan məhsul qruplarının genişləndirilməsinin faydalı olacağına inanırıq.

Qeyd: material Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) maliyyə dəstəyi ilə “Azad sahibkarlığın və liberal iqtisadiyyatın təşviqi” istiqaməti üzrə hazırlanıb.

İlhamə İSABALAYEVA
İqtisadiyyat.az