Azərbaycan 44 günlük Vətən Müharibəsində rəşadətli ordusunun qələbəsi ilə öz gücünü bütün dünyada sübut etdi. 30 ilə yaxın bir müddətdə işğalda olan Azərbaycan torpaqları Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə öz əzəli və əbədi sahiblərinə qayıtdı. Vaxtilə azərbaycanlılara qarşı hərbi cinayətlər törətmiş şəxslər də bu gün ədalət qarşısında cavab verməkdədir. Beləliklə, ədalət bərpa olunur.

İşğal dövründə ərazilərin ermənilər tərəfindən minalanması həm orada həyata keçirilən bərpa və yenidənqurma işlərini, həm də əhalinin qayıdışını müəyyən qədər ləngidir. Amma buna baxmayaraq, iğaldan azad olunuş Azərbaycan torpaqlarına keçmiş məcburi köçkünlərin rahat və təhlükəsiz şəkildə qayıdışı həyata keçirilir. “Böyük Qayıdış” dövlət proqramı çərçivəsində Azərbaycan vətəndaşlarının öz dədə-baba torpaqlarına geri qayıtması təmin olunur, onların həyat və şəraitinin, sosial rifahının yaxşılaşdırılnması istiqamətində ciddi addımlar atılır. 

Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədr müavini Arzuxan Əlizadə İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında deyib ki, Ermənistan 30 ilə yaxın müddət ərzində Azərbaycan torpaqlarını işğal altında saxladığı müddətdə Azərbaycan ərazilərini minalarla çirkləndirib. Onun sözlərinə görə, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra təxmini hesablamalara görə Azərbaycan ərazilərində bir milyondan artıq mina basdırılması məlum olub: 

“Bunlar həm piyada, həm də döyüş maşınları əleyhinə olmaqla təkcə hərbçilərə qarşı deyil, eyni zamanda mülki vətəndaşlara qarşı da yönəlmiş, hətta  müharibənin üzərindən 5 ilə yaxın bir müddət keçməsinə baxmayaraq, bu gün də vətəndaşlarımızı təhdid altında saxlamaqdadır. Biz İkinci Qarabağ savaşında möhtəşəm bir qələbə qazandıq.  Ondan sonrakı dövrdə antiterror əməliyyatları nəticəsində ərazi bütövlüyümüzü və suverenliyimizi tam bərpa etdik”. 

A.Əlizadə qeyd edib ki, İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra Azərbaycanın Ermənistana yönəlik haqlı tələblərindən biri də Azərbaycan ərazilərində illər ərzində basdırılmış minaların xəritələrini təqdim etmələri idi. Onun sözlərinə görə, minaların zərərsizləşdirilməsi istiqamətində xəritələrin verilməsi kifayət qədər ciddi önəm daşıya bilərdi: “Bu məsələdə xarici rəsmilər müəyyən vasitəçilik missiyaları həyata keçirmək istədilər. Bu xəritələrin müəyyən qədər alınıb verilməsinə vəsilə ola bildilər. Amma təəssüflər olsun ki, bu xəritələrin təxminən 20-25 faizinin doğru olduğu daha sonradan məlum oldu. Ermənistan növbəti dəfə riyakarlıq göstərərək, məkrli siyasətini yürütməkdə davam edərək yalnış xəritələr verdi. Sonradan isə Azərbaycan torpaqlarını işğalda saxladığı dövrdə belə, Ermənistanda xaosun hökm sürdüyü, prosesləri idarə edə bilmədikləri səbəbindən həmin minaların xaotik şəkildə basdırılması və onlarla bağlı Ermənistanın özünün də sona qədər məlumatsız olması ilə bağlı məsələlər də gündəmə gəldi”.

Sədr müavini həmçinin vurğulayıb ki, hətta müharibədən sonrakı dövrdə - 2021-2022-ci illərdə də Ermənistanın özündə istehsal olunan minaların Azərbaycan ərazilərinə daşındığı məlum olub:

“O zaman sərhəd zolağı rus hərbçiləri tərəfindən nəzarətə götürülmüşdü və bura onların məsuliyyət dairəsində idi, lakin onlar buna göz yumurdular. Onların göz yumması səbəbi ilə də sonradan külli miqdarda minalar Azərbaycan ərazilərinə daşınaraq, Azərbaycan Ordusu ilə təmas bölgələrində, ölkəmizin bugünkü suveren ərazilərində həmin minaların basdırılması prosesi baş vermişdi. Lakin müharibənin 5 ilə yaxın müddətdir bitməsinə baxmayaraq, yenə də çox böyük mina təhdidi altındayıq. Müharibədən sonrakı dövr ərzində təxminən 400 nəfər Azərbaycan vətəndaşı bu minaların partlaması nəticəsində zərər görüb, həyatlarını itirib, əlil olublar. Bu insanların içərisində hərbçilərlə yanaşı çox sayda mülki vətəndaşlarımız - ahıllar, azyaşlılar da var. Ermənistanın mina terrorunun davam etməsi nəticəsində bu insanlar illər ərzində zərər görüblər”.

A.Əlizadə söyləyib ki, ANAMA-nın, eləcə də qonşu və dost ölkələrdən dəvət olunmuş mütxəsəssislərin bu prosesdə davamlı olaraq iştirak etməsi və minaları zərərsizləşdirmə prosesini aparmasına baxmayaraq, zaman-zaman bu zərərlərin olacağı və insanlarımızın çox ciddi təhlükə altında olması istisna olunmur: “Mina terroru, onların bu cür basdırılması insanlıq əleyhinə bir cinayətdir. Mina dünya ictimaiyyəti tərəfindən, beynəlxalq hüquqlar, qəbul edilmiş beynəlxalq konvensiyalarla pislənilən və qadağan olunan silahlardan hesab olunur. Lakin təəssüf ki, bununla bağlı Ermənistana qarşı hər hansı bir beynəlxalq təşkilat və ya qurum tərəfindən hər hansı bir sanksiya da həyata keçirilməyib. Biz bu gün işğaldan azad etdiyimiz öz ərazilərimizi çox böyük vəsaitlər hesabına minalardan təmizləməyə məcburuq. Bu  proses davam etdikcə çox böyük maliyyə itkilərinə də məruz qalmış oluruq. Düzdür, ermənilərdən hər hansı xoşməramlılıq gözləmək düzgün deyil, amma onlar hələ də bu prosesdə hər hansı bir xoşməramlı niyyətini göstərməyiblər. İstənilən halda əgər bu dövlət Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalanmasını istəyirsə, mütləq mənada mina xəritələrinin doğru-düzgün Azərbaycana təqdim olunmasında öz təşəbbüsünü göstərməlidir. Azərbaycan dəfələrlə beynəlxalq təşkilatlar, ictimaiyyət qarşısında bu məsələləri qaldırıb. Nə qədər ki, həmin ərzilərdən minalar tam olaraq təmizlənməyib, bizim 30 ilə yaxın müddət ərzində öz torpaqlarından didərgin düşmüş bacı-qardaşlarımızın dogma yurdlarına qayıtmaq imkanları da ləngiyir. Bu proses gecikir. Biz bu mina terrorunu tam olaraq aradan qaldırmayana qədər işğaldan azad olunmuş ərazilərə qayıdış layihələrinin tam gerçəkləşməsi də bir qədər uzanır. Bu mənada Ermənistanın mina terroru vətəndaşlarımızı təhdid altında saxlayır. Biz bu prosesi başa çatdırmaqla, minalardan ərazilərimizi təmizləməklə yanaşı, eyni zamanda bununla bağlı beynəlxalq ictimaiyyətə məlumatlar verməli və Ermənistanın ölkəmizə qarşı yürütdüyü düşmən siyasətinin acı nəticələri ilə bağlı dünya ictimaiyyətini mütamadi olaraq məlumatlandırmalıyıq”.

Milli Məclisin deputatı Elman Nəsirov isə İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında torpaqlarımızın işğaldan azad olunmasında dövlətimizin ali rəhbərinin siyasi qüdrətinin, ordumuzun gücünün və xalqımızın vəhdətinin rolundan söz açıb. 

O xatırladıb ki, 2003-cü ilin oktyabr ayının 15-də xalqımızın mütləq əksəriyyətinin səsini qazanan cənab İlham Əliyev ölkə prezidenti seçildi və ilk gündən də fəaliyyətinin əsas istiqaməti torpaqlarımızın işğaldan azad olunması mənafeyinə yönəldi, bu istiqamətdə strateji əhəmiyyətli addımlara imza atdı: 

“İlk növbədə iqtisadiyyatın gücləndirilməsi, mütəşəkkil 21-ci əsrin ordusunun formalaşdırılması, yeni gənc nəslin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə almış və torpaqların azad olunması naminə hətta canını fəda etməyə qadir olan bir gəncin yetişdirilməsi, onların vətənpərvərlik ruhunun ən yüksək səviyyəyə qaldırılması əsas hədəflər sırasında idi. Eyni zamanda, ölkə daxilində sabitliyin qorunub saxlanması, xalq və prezident bağlılığının, vəhdətinin daha da möhkəmləndirilməsi kimi bu strateji vəzifələrin icrası nəticə etibarilə torpaqlarımızın işğaldan azad olunması üçün unikal şərait yaratdı. Cənab Prezidentin məşhur bir ifadəsi var. O qeyd edir ki, biz iki halda - birincisi, zaman xeyrimizə işləyəndə, ikincisi də geosiyasi vəziyyət bizim xeyrimizə dəyişəndə addımlarımızı atırıq və nəyi necə və nə vaxt etməyin yaxşı olduğunu mən yaxşı bilirəm. Bu məntiqlə cənab Prezident 17 il ərzində bütün parametrlər üzrə torpaqların işğaldan azad olunmasına cəmiyyəti səfərbər etdi və güclü ordunu formalaşdırdı”.

E.Nəsirov söyləyib ki, 2020-ci ilin noyabrında İkinci Qarabağ müharibəsinin nəticəsi olaraq tarixi zəfərə imza atmaqla, torpaqlarımız üzərində ədalətin bərpasına nail olundu, ərazi bütövlüyümüz təmin edildi, tarixi ədalət bərpa olundu və beynəlxalq hüquq artıq işləməyə başladı: 

“Biz həm də BMT Təhlükəsizlik Şurasının məlum dörd qətnaməsini icra etdik. Bunu BMT Təhlükəsiz Şurası özü etmədi. Bütün bunlar nəticəsində 21-ci əsrdə yeganə dövlət və xalq olaraq ərazi bütövlüyünü tam və qəti şəkildə təmin etdik və biz bunu diplomatik yolla etmədik. Halbuki, siyasi dairələr, ATƏT-in Minsk qrupunun üzvləri həmişə münaqişənin hərbi yolunun olmadığını və yalnız dinc yolla - sülh yolu ilə tənzimlənməli olması ilə bağlı təzyiq göstərirdilər. Bununla da bizim “başımızın altına yastıq” qoyurdular. Cənab Prezident də qeyd edirdi ki, bir zamanlar biz buna, onların səmimi rəftar göstərdiyinə inanırdıq. Amma sonralar tam əmin olduq ki, onlar vaxtı uzatmaqla məşğuldur və nəinki bu problemi həll etmək niyyətləri yoxdur, əksinə, onu Ermənistanın xeyrinə həll etmək istəyirlər. Biz şəhidlər verməklə, qan tökməklə bu tarixi zəfərə nail olduq”.

Deputat əlavə edib ki, Eyni 2023-cü ildə yenilməz Ordumuzun keçirdiyi antiterror əməliyyatı nəticəsində bütün Qarabağ və Şərqi Zəngəzur üzərində bizim suverenliyimiz tam şəkildə təmin edildi və həmin zamandan artıq bütün Azərbaycan ərazisində, o cümlədən Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda Azərbaycan bayrağı dalğalanmağa başladı: 

“O vaxtdan bəri bizim üçün növbəti strateji vəzifə üzə çıxdı. Bu, işğaldan azad olunmuş ərazilərin bərpası və tarixi qayıdışın təmin edilməsidir. Ermənilərin orada “daşı daş üstünə” qoymadıqlarını nəzərə alsaq, Cənab Prezidentin təbiri ilə desək, sanki vəhşi qəbilə gəlib bu ərazidən keçmişdi. Dövlətimizin başçısı dəfələrlə çıxışlarında söyləyib ki, hətta biz bayrağımızı sancmaq üçün bir münasib yer tapa bilmirdik, çünki hər şeyi məhv etmişdilər. Bu gün Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun bərpası prosesi uğurla həyata keçirilir. 2021-ci ildən bu prosesə başlanılıb və həmin il 2,2 milyard manat büdcədən vəsait ayrılmışdı. 2024-cü ilin sonuna qədər bu məqsəd üçün 19 milyard manat vəsait ayrılıb və 2025-ci il üçün isə dövlət büdcəsindən 4 milyard manat analoji istiqamət üçün vəsait ayrılıb. Bu günlərdə 10 yaşayış məntəqəsinə 10 mindən çox sakinimizin köçü həyata keçirilib və hazırda Qarabağ və Zəngəzurda həm oranı daimi yaşayış yeri seçənlər, həm də orada işləyən və çalışan insanlarla birlikdə 40 mindən artıq insan məskunlaşıb. 2026-cı ilin sonuna qədər Qarabağa qayıdış üzrə dövlət proqramının birinci hissəsinin yerinə yetirilməsi ilə 140 minə qədəri insanımızın köçü nəzərdə tutulur. Bu günləri Qarabağ, Şərqi Zəngəzur dirçəlir və biz bu baxımdan öz strateji hədəfimizə çatırıq”.

Millət vəkili həmçinin əlavə edib ki, torpaqlarımızı işğaldan azad etməklə yanaşı əsas hədəflərimizdən biri də Azərbaycan xalqına qarşı hərbi cinayət, soyqırım törətmiş, bəşəri cinayətlərə imza atmış şəxslərin ədalət məhkəməsi qarşısına çıxarılması olub:

“Biz buna da nail olmuşuq və Azərbaycan xalqının qanına əli bulaşmış hərbi canilər bu günləri ədalət məhkəməsi qarşısındadır. Onlar öz layiqli cəzalarını hüquqi müstəvidə alacaqlar. Amma təəssüf ki, dünya elə ikiüzlüdür ki, cinayətkara azadlıq tələb edənlərin sayı da az deyil. Bunlar həmişə ermənipərəst mövqedə dayanan siyasi dairələr olub. Onlar heç bir vəchlə Azərbaycanın tarixi qələbəsini həzm edə bilmirlər. Azərbaycana qarşı sanksiyalardan bəhs edir, ölkəmizi ittiham edirlər. Lakin biz heç kimdən qorxmur və bütün imkanlardan istifadə etməklə haqq işimizi beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırırıq. Hazırda məhkəmə prosesi də davam edir. Həmin məhkumlar vəkillərlə, tərcüməçilərlə təmin edilib. Tam obyektiv, ədalətli bir məhkəmə prosesi gedir və biz də bunu beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırır, xaricdəki səfirliklərimiz bu istiqamətdə böyük işlər görürlər. Eyni zamanda, bizim Xarici İşlər Nazirliyin bu istiqamətdə fəaliyyətini qeyd etmək istərdim. Bütövlükdə vətəndaş cəmiyyəti institutları bu məsələlərdə bizim haqq işimizi dünyaya çatdırırlar, amma bu işi daha da səfərbər etmək, bu prosesi daha da gücləndirmək və usanmadan, bezmədən bu həqiqətləri dünyaya çatdırmaq lazımdır ki, Azərbaycanda məhkəmə, hakim qarşısında heç bir günahsız erməni mənşəli insan dayanmadığını bilsinlər. Onlar hərbi canilərdir və bəşəriyyət əleyhinə cinayətə imza atıblar, layiqli cəzalarını almalıdırlar. Əgər layiqli cəzasını almasalar, biz bəşəri cinayət törətmiş insanları şirnikləndirmiş olarıq. Başqa regionlarda da analoji yolu tutmuş şəxslər qorxmadan, çəkinmədən son anda azad olunub cəzasız qalacaqlarını bildikləri üçün cinayətlərə imza atacaqlar. Bu, dünyada cinayət yolunu seçmişlərə bir mesaj olmalıdır”.

E.Nəsirov Azərbaycan-Ermənistan arasında imzalanmalı olan sülh prosesindən də danışıb. O qeyd edib ki, Ermənistanın baş naziri ikibaşlı oyun oynayır: bir yandan sülhdən danışsa da, 17 bəndlik sülh müqaviləsinin bütün bəndləri ilə razı olduğunu və sülh müqaviləsi imzalamaq istədiklərini vurğulasa da, digər tərəfdən onların Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları öz konstitusiyalarında əks olunub və Azərbaycanın bu istiqamətdə tələbini icra etmirlər: 

“Azərbaycan da artıq münaqişənin bitdiyini və buna görə də daha Minsk qrupuna ehtiyac olmadığını, onun buraxılmasının lazım olduğunu deyir. Lakin onlar buraxmaq istəmirlər. Bir yandan da silahlanır, müasir istehkamlar tikirlər. Bir tərəfdən atəşkəsi yenidən pozur, lakin digər tərəfdən sülhdən danışır, sülh göyərçini qiyafəsində özünü beynəlxalq ictimaiyyətə təqdim edir, hərbi ritorika və müharibəyə hazırlıq prosesini həyata keçirirlər. Düşünürəm ki, Paşinyanın bütün bu sülhpərvər ritorikasına baxmayaraq, onun başı üzərində 2026-cı il kabusu dolaşmaqdadır. 2026-cı ildə ölkədə parlament seçkiləri keçiriləcək. İndi də ölkədə revanşistlər xeyli fəallaşıblar və yenidən Paşinyanın istefasını tələb edirlər. Ölkənin ikinci böyük şəhəri olan Gümrüdə Paşinyanın partiyasının faktiki məğlubiyyəti iqtidarı xeyli qorxuya salıb. Paşinyanın 2026-cı ilə qədər sülh prosesində nəsə ciddi addım atacağı ağlabatan görünmür. Yəni onların  sülhdən danışıb, amma sülh müqaviləsi imzalamaq yolunda əməli addım atmayacaqlarını proqnozlaşdırmaq olar. Düşünürəm ki, parlament seçkiləri bitəndən sonra bu seçkilərdə qalib gələcəyi təqdirdə Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları, həm də Minsk qrupunun buraxılması ilə bağlı Paşinyandan real addımlar gözləmək mümkün ola bilər. Bu məsələlərin reallaşacağı təqdirdə sülh olacaq, sülh olacağı təqdirdə isə Ermənistan blokadasına son qoyulacaq və Ermənistanın iqtisadi inkişafı başlayacaq. Bunu Paşinyan hesablaya bilir, amma bir yandan da öz təhlükəsizliyi və hakimiyyətin təhlükəsizlik məsələləri onu bu cür ciddi əməli addımlar atmaqdan çəkindirir. Gəlin, 2026-cı ilin parlament seçkilərinin nəticələrini gözləyək”. 

Milli Məclisin deputatı, Ana Vətən Partiyasının sədr müavini Günay Ağamalı İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında 44 günlük Vətən müharibəsində əldə olunan tarixi qələbədən sonra Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam bərpa etdiyini xatırladıb. 

O vurğulayıb ki, bu Zəfərin ardınca ölkəmiz üçün yeni bir mərhələ, işğaldan azad olunmuş torpaqlarımıza Böyük Qayıdış başlanıb: “Bu möhtəşəm və strateji proses, birbaşa Cənab Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin siyasi iradəsi, uzaqgörənliyi və güclü liderliyi nəticəsində əldə olundu. Ölkə başçısının rəhbərliyi ilə həyata keçirilən Böyük Qayıdış proqramı insanların doğma torpaqlarına qayıdışı ilə bərabər həm də,  milli ruhun, tarixi ədalətin bərpasını simvolizə edir. Bu gün dövlət başçısının bilavasitə nəzarəti ilə azad olunmuş ərazilərdə sürətli quruculuq və bərpa işləri aparılır. Cənab Prezident İlham Əliyev öz çıxışlarında dəfələrlə vurğulamışdır ki, bu ərazilərdə həyat tam bərpa olunacaq, insanlar ən yüksək şəraitdə yaşayacaqlar və Qarabağ yenidən çiçəklənən bir diyara çevriləcəkdir”.

G.Ağamalı söyləyib ki, hazırda işğaldan azad olunmuş rayonlarda genişmiqyaslı infrastruktur layihələrinin icrası, magistral yollarln, dəmir yollarının, hava limanlarının, məktəb və xəstəxanaların, eləcə də fərdi yaşayış evlərinin, binaların tikintisi böyük sürətlə gerçəkləşdirilir: 

“Bütün bunlar dövlətin gücünü, Prezidentin qətiyyətini və vətəndaşlara olan yüksək qayğısını əks etdirir. Cənab Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü və göstərişi ilə reallaşdırılan “ağıllı kənd”, “ağıllı şəhər” konsepsiyası müasir texnologiyalara əsaslanan yeni həyat tərzinin bölgəyə gətirilməsinə yönəlib. Bu layihələr vasitəsilə Azərbaycan həm öz vətəndaşlarının həyat keyfiyyətini artırır, həm də regionda nümunəvi bir inkişaf modelini nümayiş etdirir. Böyük Qayıdış prosesi həmçinin ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı baxımından da mühüm əhəmiyyət daşıyır. Cənab Prezidentin rəhbərliyi ilə bu ərazilər gələcək nəsillər üçün daha güclü, daha müasir və daha firavan bir Qarabağ üçün bərpa olunur. Böyük Qayıdış prosesi  Cənab Prezident İlham Əliyevin və xalqımızın dövlətçilik, vətənpərvərlik və gələcəyə olan inamının canlı nümunəsidir”.

İsmayıl Bakuvi

Qeyd: material Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) maliyyə dəstəyi ilə "Müzəffər Ali Baş Komandanın rəhbərliyi ilə 44 günlük “Vətən Müharibəsi”ndə qazanılmış tarixi qələbə, Ermənistan tərəfindən törədilmiş sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər, habelə müharibə cinayətləri ilə bağlı həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması" istiqaməti üzrə hazırlanıb.