Amerikanın yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp vəzifəsini təhvil alandan sonra Çindən gələn məhsullara əlavə 10 faiz, Meksika və Kanadadan gələn bütün məhsullara isə 25 faiz gömrük rüsumu tətbiq edəcəyini açıqlayıb. Bütün bunlara görə Trampın tariflərdən geniş əsaslı iqtisadi və geosiyasi alət kimi istifadə edəcəyi proqnozlaşdırılır. Qeyd edək ki, tariflər ABŞ-ın ümumi ticarətinin 40-45 faizini əhatə edir. Son açıqlama üç ölkə ilə məhdudlaşsa da, Amerikanın Avrozonadan kənarda yerləşən əsas ticarət tərəfdaşlarına tətbiq ediləcəyi üçün vergilərin iqtisadi təsirlərinin böyük olacağı gözlənilir.

Bundan başqa, yeni prezident BRİCS ölkələrindən ABŞ dollarından rezerv valyuta kimi istifadə etməyi öhdələrinə götürmələrini də tələb etmişdir. Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrikanın iştirakçılığı ilə qurulan alyans daha sonra İran, Efiopiya, Misir və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin də daxil olması ilə daha da genişlənib. Alyansa daxil olan ölkələrin rəsmiləri sonuncu sammit də daxil olmaqla, keçirilən ardıcıl görüşlərdə beynəlxalq ticarətdə dollardan uzaqlaşma məsələsini mütəmadi olaraq müzakirə ediblər. Tramp bu ölkələr dollardan imtina etməyə cəhd etdikləri halda, onlara 100% gömrük rüsumu tətbiq edəcəyini bildirib. Respublikaçı lider özünün sosial media platformasında aşağıdakıları yazmışdır:

“BRİCS ölkələrinin dollardan uzaqlaşmağa çalışdığı bir vaxtda bunu dayanıb izləmək fikrimiz yoxdur. Biz bu ölkələrdən yeni valyuta yaratmayacaqlarına dair öhdəlik gözləyirik və güclü ABŞ dollarını əvəz edəcək başqa bir valyutanı dəstəkləməyəcəklərini güman edirik. Əks halda, onlar 100 faiz tariflərlə üzləşəcək və böyük Amerika iqtisadiyyatı ilə sövdələşmələrdən məhrum olacaqlar”.

Lakin bu cür iqtisadi embarqonun təbii ki, Amerika iqtisadiyyatı üçün də bəzi təsirlərinin olacağı diqqətlərdən qaçmamalıdır. Əgər bu təhdidlər baş tutarsa, bundan sonra ortaya çıxacaq qiymət artımları Trampın seçki kampaniyası zamanı inflyasiyanı azaltmaq kimi vədi ilə ziddiyyət təşkil edəcək. Şirkətlər yaranacaq əlavə xərcləri öz üzərlərinə götürəcəklər, bu da avtomobil, ərzaq, geyim, spirtli içki və digər malların qiymətlərini xeyli artıracaq. Uzunmüddətli perspektivdə isə tariflər Amerikanı beynəlxalq ticarətdə “uyğunsuz tərəfdaşa” çevirə və yalnızlaşdıra bilər. Yüksək ərzaq qiymətləri seçicilərin rəqibi ilə müqayisədə Trampa daha çox səs vermələrində mühüm rol oynamışdır, lakin şübhəsiz ki, yeni tətbiq olunacaq tariflər bu xərcləri daha da artıracaq. Təchizat zəncirində qiymətlərin artması istehlakçıların daha çox pul ödəmələri ilə nəticələnəcək. Meksika və Kanadaya tətbiq olunacaq yeni tariflər ABŞ avtomobil sənayesini də ciddi şəkildə zərbələr altında qoya bilər. Avtomobil istehsalçıları itkilərini kompensasiya etmək yollarını tez bir zamanda tapa bilməsələr, bunu ödəmək yenə də istehlakçıların üzərinə düşə bilər. İstehlakçılar çox güman ki, xərclərin sürətlə artdığı və bir çox insanın avtomobili ala bilmədiyi vaxtda əsaslı qiymət artımları ilə üzləşəcəklər. Keçən il Amerikada satılan yeni avtomobillərin orta hesabla 25%-i bu ölkələrdən idxal edilmişdir.

Çinə qarşı olan gömrük faizləri hədələrinə isə, Çin tərəfindən dərhal cavab gəlmişdir. Ticarət nazirinin müavini Shouven bəyan etmişdir ki, Çin bu cür xarici şokların təsirini asanlıqla idarə etməkdə təcrübəlidir və Çin ixracatına tətbiq edilən yüksək tariflər əks nəticələr verəcəkdir.

Hesab edirik ki, bir neçə faktor avronun dollara qarşı təzyiq altında qalmasına səbəb ola bilər ki, bunlardan biri də Trampın nəzərdə tutduğu tariflərdir. Bu tariflər tətbiq olunarsa, avropalı ixracatçıları dəstəkləmək üçün avronun daha da zəiflədilməsi mümkündür. Əlavə olaraq, Çinin ABŞ tərəfindən tətbiq olunacaq tariflərinə məruz qalması Avrozona iqtisadiyyatına , dolayı yolla Avropa mallarına da tələbi azalda bilər. Müxtəlif iqtisadi təhlillərə görə, Trampın bütün ABŞ idxalına tətbiq etdiyi 10 faizlik rüsumun Avropanın böyüməsini əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədə biləcəyi, pul siyasətində anlaşmazlığı gücləndirəcəyini və avtomobil sənayesi kimi ticarətdən asılı olan əsas sahələrin təsir altına düşəcəyi də mümkün hesab edilir.

Bütün bunlar öz növbəsində yeni ticarət müharibələrinin də müzakirəsini yaradır. İlk prezidentliyi dövründə Amerikanı NAFTA-dan çıxarmaqla hədələyərək həmin razılaşma üçün yenidən müzakirələr başladan Trampın gömrük vergisi təhdidləri də müəyyən bir taktika kimi qiymətləndirilə bilər. Trampın ilk prezidentlik dövründə Çinə, Avropaya, Türkiyəyə qarşı gömrük rüsumlarından silah kimi istifadə etməsi bu strategiyanın növbəti dəfə də işlədiləcəyinin mümkünlüyünü göstərir. Ancaq Amerikanın Meksika və Kanada ilə ticarət müharibəsindən xalis qazanc əldə etməsi ehtimalı azdır. Tariflər müəyyən sektorlara müsbət təsir göstərsə də, digər ölkələr cavab tədbirləri görməyə məcbur olacaqlar. Bu isə, Amerika istehlakçılarının yüksək qiymətlərlə üzləşməsinə və inflyasiya narahatçılığına səbəb olacaq. Lakin Trampın ikinci dəfə prezidentlik dövründə də ticarət müharibəsi üsullarına əl atacağı istisna olunmur. Bundan daha çox immiqrasiya və narkotik böhranı kimi daxili problemləri həll etmək üçün istifadə edəcəyini ehtimal edə bilərik.

Eltun İbrahimov
İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, NDU-nun dosenti

Material xüsusi olaraq İqtisadiyyat.az üçün hazırlanıb.